ผงพืช สารสกัด และสารสำคัญ ไม่เหมือนกัน  แตกต่างอย่างไร ?

ผลลัพธ์ที่ดีต่อสุขภาพที่ต้องการ เช่น บำรุงสายตา บำรุงสมอง บำรุงผม และอื่นๆ ผลลัพธ์เหล่านี้ ก็คือ ฤทธิ์ทางชีวภาพซึ่งฤทธิ์ทางชีวภาพได้มาจาก “สารสำคัญ”

สารสำคัญ (Active) หรือ บางครั้งเรียกสารออกฤทธิ์ก็ได้ เป็นสารที่นักวิทยาศาสตร์ ทำการศึกษาวิจัย แล้วระบุไว้ในฐานข้อมูล ว่ามีฤทธิ์ที่เป็นประโยชน์ต่อสุขภาพจริง

เพราะฉะนั้น การเลือกผลิตภัณฑ์ที่ให้ผลลัพธ์ที่ดีต่อสุขภาพที่มุ่งหวังได้ จึงต้องดูปริมาณสารสำคัญ เป็นหลัก ไม่ใช่ดูปริมาณของผงพืช หรือปริมาณสารสกัด

ผงพืช (Powder) เป็นการนำพืช มาทำให้แห้ง โดยการตากแดดหรืออบ แล้วบดให้เป็นผง ให้ได้ขนาดตามที่ต้องการ อาจนำผงที่ได้ไปอัดแคปซูล อัดเม็ด หรือใส่ซอง ชงกับน้ำร้อน

ข้อดี : มีความเป็นธรรมชาติสูงสุด ราคาถูก หาง่าย
ข้อเสีย คือ ไม่มีการควบคุมปริมาณสารสำคัญ หรือสารออกฤทธิ์ ไม่ทราบปริมาณสารสำคัญ หรือสารออกฤทธิ์ว่ามีเท่าไหร่ ทำให้ไม่สามารถประเมินถึงประสิทธิภาพได้

โดยปกติผงพืช จะมีสารสำคัญน้อย ต้องบริโภคปริมาณมาก จึงคาดหวังผลลัพธ์ได้และสำหรับพืชบางชนิดที่มีสารพิษปนอยู่ด้วย เช่น ใบแปะก๊วย มี Ginkgolic Acid ถ้าทำรูปแบบผงใบแปะก๊วย จะไม่ได้มีการควบคุมสารพิษ ทำให้เสี่ยงที่จะได้รับสารพิษเกินขนาดได้

สารสกัด (Extract)
คือ การนำพืช มาสกัดด้วยตัวทำละลายที่เหมาะสม โดยเลือกตัวทำละลายจากความมีขั้วของสารสำคัญ จากนั้นจะผ่านการทำให้เข้มข้นโดยการ ระเหย evaporation หรือ การทำfrezze dry ผ่านขั้นตอน การแยกสาร และขั้นตอนวิเคราะห์สารสำคัญ ด้วยเครื่องมือวิเคราะห์ เช่น TLC, HPLC, IR

สารสกัด อาจแบ่งได้ เป็นสารสกัดหยาบ และสารสกัดบริสุทธิ์

สารสกัดหยาบ จะใช้ตัวทำลาย1 ชนิด สกัด1 ขั้นตอน

สารสกัดบริสุทธิ์ จะใช้กระบวนการแยกสารหลายขั้นตอน สกัดออกมาได้ สารสำคัญชนิดเดียว หรือสารสำคัญกลุ่มเดียวกัน โดยปกติสารสกัดจะมีความเข้มข้นของสารสำคัญมากกว่าผงพืช

สารสำคัญ (Active) หรือเรียกอีกอย่างว่าสารออกฤทธิ์ก็ได้ เป็นสารที่บ่งบอกความเฉพาะตัวของพืชนั้นๆ มีฤทธิ์ทางชีวภาพคือ ให้ประโยชน์ต่อสุขภาพ เช่น ส้มมี วิตามินซี ป้องกันหวัด เสริมภูมิคุ้มกัน

• สารสำคัญ คือ วิตามินซี
• ป้องกันหวัด เสริมภูมิค้มกัน คือ ฤทธิ์ทางชีวภาพ

ดอกดาวเรือง มีลูทีน ต้านอนุมูลอิสระ บำรุงสายตา

• สารสำคัญ คือ ลูทีน
• ต้านอนุมูลอิสระ บำรุงสายตา คือ ฤทธิ์ทางชีวภาพ

ตัวอย่าง
ในผลของบิลเบอร์รี่ มีสารสำคัญ คือ กลุ่มแอนโทไซยาโนไซด์ มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ บำรุงสายตา ช่วยให้ผนังเส้นเลือดฝอยของดวงตา แข็งแรง

บิลเบอร์รี่แบบผง (bilberry powder) 2,500 มิลลิกรัม สกัดได้สารสำคัญ คือ แอนโทไซยาโนไซด์ 8 มิลลิกรัม หรือปริมาณหนึ่งๆ ซึ่งอาจจะมากกว่าหรือน้อยกว่า 8 มิลลิกรัมก็ได้ ขึ้นอยู่กับแหล่งที่มาของพืช สภาพแวดล้อม สภาพอากาศ ความอุดมสมบูรณ์ของแหล่งที่ปลูก รวมถึงวิธีการสกัดด้วย

บางที่จะใช้ผงบิลเบอร์รี่ อัดแคปซูล

ข้อดี คือ มีความเป็นธรรมชาติ หาง่าย ราคาถูก ต้นทุนไม่สูง
ข้อเสีย คือ ไม่ทราบว่ามีปริมาณสารสำคัญ หรือสารออกฤทธิ์เท่าไหร่? ทานแล้วอาจไม่ได้ผลลัพธ์ที่ต้องการ สารสำคัญอาจไม่ถึง

ในขณะเดียวกัน ถ้าเป็นสารสกัดบิลเบอร์รี่ (bilberry extract) ผู้ผลิตสามารถที่จะกำหนด และควบคุมความเข้มข้นของสารสำคัญได้ ซึ่งหากผลิตภัณฑ์ที่ถูกผลิตขึ้นมาถูกออกแบบเป็นสูตรเฉพาะ ควบคุมให้มีสารสำคัญ ให้เป็นไปตามการศึกษาวิจัย โอกาสที่ทานแล้ว จะเห็นผลลัพธ์ที่ดี ก็มีสูงกว่า

บทความโดย ภญ.นวพร สุขเดโชสว่าง B.Pharm of Mahidol University